Miejskie elektrownie OZE w odpowiedzi na kryzys energetyczny
Energetyka obywatelska w miastach to dzisiaj niezbędna potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa oraz odpowiedź na wyzwania klimatyczne. Trwająca wojna Rosji z Ukrainą ciągle przypomina nam o braku suwerennej i zdecentralizowanej produkcji energii. A w kolejnym sezonie grzewczym nasze portfele ponownie odczują wysokie koszty braku zrównoważonej produkcji energii.
Czy z impasu uratować mogą nas społeczności energetyczne? Europa korzysta z nich coraz intensywnie – już ponad trzy i pół tysiąca europejskich miast rozwija miejskie elektrownie OZE. W ten sposób starają się rozwiązać problem ubóstwa energetycznego i wzmacniać lokalne bezpieczeństwo, zaspokajając zapotrzebowanie na paliwa i energię.
Centrum restartu spółdzielczości CoopTech Hub w nowym projekcie realizowanym ze współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla w Warszawie stworzy model obywatelskich, miejskich elektrowni OZE i przygotuje go do wdrożenia w dwóch warszawskich lokalizacjach: w Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej ENERGETYKA oraz społeczności organizacji pozarządowych i mieszkańców na osiedlu domków fińskich na Jazdowie.
W tysiącach miejsc już powstają społeczności energetyczne – wspólnoty produkujące energię, głównie na własny użytek, z odnawialnych źródeł we współposiadanych instalacjach. Korzystają z nich wspólnoty mieszkaniowe i szkoły, a dachy bloków zapełniają się panelami słonecznymi. Dzięki tej współpracy wszyscy korzystają: współdzielą odpowiedzialność i ograniczają koszty, które ponieśliby, gdyby zdecydowali się na indywidualne instalacje.
Model ten dodatkowo generuje zysk ze sprzedaży nadwyżek, który jest dzielony między członków społeczności, reinwestowany w rozwój spółdzielni lub przeznaczany na inne projekty na rzecz lokalnej wspólnoty. W londyńskiej dzielnicy Brixton za część zarobionych pieniędzy realizowane są warsztaty ekologiczne dla mieszkańców okolicy, a w Atenach społeczności energetyczne dodatkowo prowadzą badania, które mają wspierać zieloną transformację kraju.
Społeczności energetyczne potrzebują innowacyjnych rozwiązań
Najczęstszym rodzajem społeczności energetycznych są spółdzielnie energetyczne. W swoje szeregi przyjmują one wszystkich chętnych, którzy spełnią prawne warunki i wniosą minimalne udziały. Wspólnotowe zarządzanie produkcją energii wzmacnia lokalne więzi i buduje zaufanie – niezwykle ważny kapitał społeczny. Uruchamia też potencjał demokracji ekonomicznej, która angażuje społeczność w proces zielonej transformacji dzięki wspólnemu inwestowaniu, równocześnie dbając o równy głos każdego, niezależnie od wniesionych środków finansowych.
Choć spółdzielnie energetyczne są oczywistą odpowiedzią na wyzwania, z którymi się borykamy, w Polsce funkcjonuje ich dosłownie kilka. Forma prawna spółdzielni energetycznych została w Polsce zarezerwowana jedynie dla obszarów wiejskich. Energetyczni prekursorzy w miastach muszą więc mocno kombinować.
Konieczne jest na przykład stworzenie warunków dla członków i członkiń wspólnot mieszkaniowych z instalacjami fotowoltaicznymi (PV) na dachach budynków do korzystania z tańszej, niezależnej energii. Obecnie taka instalacja może obsługiwać tylko części wspólne budynków, na przykład klatki schodowe czy windy.
Zaangażowanie samorządów w społeczności energetyczne
Barierą w rozwoju społeczności energetycznych w Polsce jest także wciąż stosunkowo niski poziom wiedzy i brak zainteresowania samorządów wspieraniem takich inicjatyw. Jednak cały czas pracujemy, aby to zmienić – i kolejne miasta zaczynają dostrzegać potencjał, jaki mają obywatelskie, miejskie elektrownie OZE.
CoopTech Hub równolegle pracuje z Urzędem Miasta Krakowa nad lokalną strategią rozwoju społeczności energetycznych. Już niebawem ukaże się raport Krakowska energetyka obywatelska. Możliwości utworzenia społeczności energetycznych w Krakowie.
Europejskie społeczności energetyczne inspirują do działania
Tymczasem wiele zagranicznych procesów przynosi nam dużą dozę inspiracji – o niektórych z nich pisaliśmy już w Spółdzielczej transformacji. Przykład Plymouth Energy Community w Wielkiej Brytanii pokazuje, że samorządy mogą odegrać znaczącą rolę w budowaniu społeczności energetycznych i jednocześnie realizować w ten sposób swoje cele rozwojowe. PEC zainicjowane zostało przez Radę Miasta Plymouth w 2013 roku jako organizacja zarządzana przez społeczność, a samorząd zapewnił jej pożyczkę na start. Celem jej powołania było obniżenie rachunków za elektryczność i ogrzewanie, poprawa efektywności energetycznej budynków oraz wytwarzanie zielonej energii dla miasta.
PEC działa na zasadzie spółdzielni – jest własnością klientów i klientek, pracowników i pracowniczek, mieszkańców i mieszkanek miasta. Co roku udziałowcy i udziałowczynie otrzymują odsetki w wysokości 6% swojej inwestycji, a część zysku spółdzielni jest przeznaczana na projekty przynoszące korzyści lokalnej społeczności. Dzięki współpracy z lokalnymi władzami działalność Plymouth Energy Community na początku polegała na zakładaniu instalacji fotowoltaicznych na dachach szkół i miejskich budynków.
Unia Europejska wspiera społeczności energetyczne
Unia Europejska jest w końcu zmotywowana by wspierać i popularyzować rozproszone formy produkcji energetyki. Widać to między innymi w pakiecie REpowerEU, odpowiadającym na konieczność szybkiego uniezależnienia się od surowców z Rosji. Co więcej, w unijnych dyrektywach (dyrektywa rynkowa i dyrektywa RED II), które jeszcze nie zostały wdrożone do polskiego systemu prawnego, zostały zdefiniowane dwa nowe rodzaje społeczności energetycznych – obywatelskie społeczności energetyczne oraz społeczności energetyczne OZE. Nowe formy prawne mają być promowane i wspierane przez instytucje publiczne państw członkowskich.
Na polskim gruncie też widać zmiany. W kwietniu 2022 ministerstwa klimatu i środowiska oraz rolnictwa i rozwoju wsi odblokowali kwestie legislacyjne dotyczące spółdzielni energetycznych, podpisując rozporządzenie regulujące kwestie bilansowania, rozliczania i ich rejestracji. Słychać też dużo pozytywnych deklaracji polityków i polityczek w kontekście pracy nad rozwojem energetyki obywatelskiej.
Przy odpowiedniej mobilizacji już niedługo pojawią się naprawdę korzystne warunki prawne i polityczne do rozwoju spółdzielni energetycznych. Na wyzwania związane z niskim poziomem wiedzy i małą popularnością wspólnotowych rozwiązań musimy jednak odpowiadać oddolnie. W 2023 uruchomiono Grant OZE Banku Gospodarstwa Krajowego, który umożliwia pozyskanie 50% dofinansowania na wdrożenie OZE w budynkach wielorodzinnych. Otwiera to realne perspektywy rozwoju energetyki obywatelskiej w miastach. To dobry czas, by pobudzić społeczności do działania.
Miejskie elektrownie OZE – nowy projekt CoopTech Hub
We współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla w Warszawie startujemy z nowym projektem: Zielona transformacja miast — obywatelskie, miejskie elektrownie OZE. Zespół ekspercki CoopTech Hub opracuje model miejskiej elektrowni OZE z udziałem Partnerstwa Otwarty Jazdów i samorządu m.st. Warszawy oraz prosumenta zbiorowego w spółdzielni mieszkaniowej. Cykl indywidualnego doradztwa będzie wspierać rozwój społeczności energetycznych i wdrożenie wypracowanego rozwiązania.
Przeprowadzimy warsztaty dla obu społeczności, aby lepiej poznać ich potrzeby w zakresie energetyki. Spotkania będą też okazją, aby podzielić się z mieszkańcami i mieszkankami wiedzą o możliwościach, jakie mogą zaoferować im społeczności energetyczne. Musimy budować świadomość tych rozwiązań i wzmacniać oddolną inicjatywę, aby je wdrażać.
W kolejnym etapie projektu przeprowadzimy odpowiednie analizy – od symulacji wykorzystania energii po ekspertyzy prawne, aby zidentyfikować odpowiednią formę organizacji dla każdej społeczności. Przygotujemy analizy modelu organizacyjno-prawnego przyszłej społeczności energetycznej z punktu widzenia celów, kontekstu i potencjalnych partnerów i interesariuszy społeczności energetycznej. Znajdziemy optymalne modele ekonomiczne dla inwestycji we własne źródła energii biorąc pod uwagę przyszłe wykorzystaie instalacji poprzez partnerów i interesariuszy społeczności energetycznej. Dzięki temu będziemy mieć gotowy do wdrożenia model. Przewodnik dotyczący miejskich elektrowni OZE oraz nowych technologii i innowacji w miejskiej energetyce będzie dostępny nieodpłatnie do pobrania.
Miejskie elektrownie OZE to już kolejny projekt, który CoopTech Hub realizuje we współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla, niemiecka fundacja zielonej polityki, która działa w ponad 60 krajach poprzez 34 biura zagraniczne na rzecz zrównoważonego rozwoju, demokracji płci i międzykulturowego porozumienia. Niedawno zaprezentowaliśmy raport Spółdzielcza farma miejska i pracujemy nad stworzeniem farmy na warszawskich Siekierkach. Wcześniej opracowaliśmy model spółdzielni rozwojowej, o którym można przeczytać w Pakiecie Miejskiej Odporności.
Zespół CoopTech Hub chętnie pomoże Twojej społeczności stać się społecznością energetyczną. Przeczytaj więcej o naszej ofercie doradczej lub napisz na adres ✉️ [email protected].