Miasta dla suwerenności żywnościowej

Lokalne polityki żywnościowe to dziś nie tylko element strategii rozwoju, ale konkretne narzędzie wzmacniania społecznej odporności. Raport Miasta dla suwerenności żywnościowej pokazuje, jakie działania mogą podejmować samorządy, by wspierać polskie rolnictwo, oraz które rozwiązania są już skutecznie wdrażane. Suwerenność żywnościowa oznacza prawo społeczności do decydowania o tym, jak produkowana, dystrybuowana i konsumowana jest żywność – z poszanowaniem środowiska, relacji lokalnych i godności pracy. To podejście wykracza poza ramy bezpieczeństwa żywnościowego, które skupia się na dostępności. Suwerenność stawia w centrum sprawczość lokalną i zdolność budowania zrównoważonych systemów opartych na współpracy i solidarności.

W raporcie omawiamy również bezpieczeństwo żywnościowe, rozumiane jako zdolność zapewnienia mieszkańcom stałego dostępu do wartościowej, zdrowej żywności wysokiej jakości. Wskazujemy na znaczenie krótkich łańcuchów, infrastruktury dystrybucji oraz mechanizmów publicznych, takich jak zamówienia instytucjonalne i rezerwy.

W Krakowie rozwijany jest program "Jadalny Kraków", który obejmuje ogrody osiedlowe, grządki społeczne i przestrzenie edukacyjne. Planowana Spółdzielnia Dobrego Jedzenia ma wspierać lokalną gastronomię i krótkie łańcuchy dostaw. Rybnik wdraża model kuchni społecznych w DPS-ach, testuje redystrybucję żywności i nowe podejście do zamówień publicznych, łącząc działania społeczne i żywnościowe. Rzeszów pracuje nad koncepcją hali targowej jako miejskiego interfejsu dla rolnictwa. Temat żywności wpisany został w strategię rozwoju miasta, łącząc planowanie przestrzenne z lokalną gospodarką. Tarnów tworzy partnerstwo żywnościowe wokół programu „Jemy w Tarnowie” i planuje wprowadzenie modelu agriparków – wielofunkcyjnych, zielonych przestrzeni dla produkcji, edukacji i integracji.

Wrocław rozbudowuje system żywnościowy dzięki farmie warzywnej współprowadzonej z Uniwersytetem Przyrodniczym, która zaopatruje żłobki i pełni funkcję aktywizującą. Gildia Targowisk – sieć współpracy zarządców – wzmacnia lokalne targowiska jako przestrzenie handlu i edukacji. W Warszawie rozwijane są działania ograniczające marnowanie żywności w gastronomii. Przykładem jest Karmnik – inicjatywa społeczno-biznesowa łącząca producentów z Mazowsza z mieszkańcami miasta. Równolegle powstaje spółdzielcza farma miejska MOST, łącząca funkcje edukacyjne, produkcyjne i społeczne.

Raport Miasta dla suwerenności żywnościowej nie podaje gotowych rozwiązań, lecz zaprasza do współpracy nad nowymi modelami. Pokazuje, że polityka żywnościowa może być skutecznym narzędziem kształtowania sprawiedliwszych, zdrowszych i bardziej odpornych miast. Działania oddolne, strategie miejskie i partnerstwa już się rozwijają – pora traktować system żywnościowy jako wspólną sprawę i integralną część polityki lokalnej.

Publikacja jest efektem ogólnopolskiego procesu badawczo-analitycznego realizowanego przez CoopTech Hub we współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla. Rozwija wątki zawarte w raportach Hybrydowe targowiska jako centra życia lokalnego oraz Spółdzielcza farma miejska jako narzędzie rozwoju miejskiej strefy żywicielskiej i agroekologii. Łącząc wiedzę o infrastrukturze, działaniach społecznych i politykach publicznych, raport proponuje spójną wizję transformacji miejskich systemów żywnościowych.

Zawarte w raporcie dziesięć wniosków wskazuje, że miasta dysponują realnymi narzędziami – od zamówień publicznych po edukację – by skutecznie wspierać lokalne łańcuchy dostaw. Konieczne są podejście terytorialne, integracja sektorów, uproszczone procedury i ugruntowanie działań oddolnych w dokumentach strategicznych. Protopie, czyli istniejące już rozwiązania, dowodzą, że zmiana jest możliwa – jeśli znajdzie instytucjonalne warunki do rozwoju. Potrzebne jest także systemowe wsparcie samorządów: stabilne finansowanie, ramy prawne i przestrzeń do współpracy.

WNIOSKI

1. Miasta mają sprawczość i powinny z niej skorzystać. Samorządy dysponują konkretnymi narzędziami wspierania suwerenności żywnościowej i potrzebują odwagi, by z nich korzystać.

2. Lokalne systemy żywnościowe wymagają myślenia terytorialnego. Skuteczna polityka żywnościowa musi obejmować cały miejski obszar funkcjonalny, nie tylko granice administracyjne miast.

3. Największym wyzwaniem jest integracja działań i aktorów. Zrównoważony system żywnościowy wymaga współpracy międzysektorowej i międzygminnej.

Protopie to nie utopie – tylko prototypy, które działają. Dobre rozwiązania już istnieją i warto je rozwijać, adaptować i wspierać instytucjonalnie.

5. Żywność to infrastruktura społeczna. Targowiska, ogrody czy kuchnie społeczne powinny być planowane i traktowane jak kluczowe elementy miejskiej infrastruktury.

6. Transformacja wymaga prostych reguł gry. Aby wspierać lokalną żywność, konieczne są uproszczenia formalne i techniczne dla rolników i instytucji.

7. Strategia zaczyna się od praktyki. Oddolne działania trzeba rozpoznać i wpisać w strategie, by mogły się utrwalić i rozwijać.

8. Potrzebujemy nowego języka planowania. Kategorie takie jak „jadalne miasto” czy „strefa żywicielska” pomagają myśleć o żywności w sposób systemowy.

9. Polityka żywnościowa to sprawa publiczna. Jedzenie powinno być tematem debaty publicznej i wspólnej odpowiedzialności, nie tylko administracyjnym zagadnieniem.

10. Czas na systemowe wsparcie samorządów. Miasta potrzebują ram prawnych, finansowania i przestrzeni do współpracy, by skutecznie prowadzić lokalne polityki żywnościowe.

👱🏻‍♀️🧑🏻‍🌾 Miasta dla suwerenności żywnościowej